Neem oververhitte kankercellen hun rem af

En dus ging hij op zoek naar een medicijn dat kankercellen stimuleert, én naar een perfect passend partner-medicijn dat de klus vervolgens kan afmaken. Daarmee wil hij de balans in kankercellen zodanig verstoren dat ze zichzelf niet meer kunnen redden. “Vergelijk het met de motor van een raceauto: als je het toerental opvoert en vervolgens de koeling uitschakelt, loopt dat zeker mis. Dit is precies wat we met de medicijnen proberen te doen.”

Lastig is wel: “Activerende medicijnen zijn er niet zo veel, bijna iedereen maakt remmers. Maar we hebben er toch een gevonden waarmee we aan de slag konden”, vertelt hij. Dat medicijn grijpt aan op het eiwit PP2A. In een grootschalig experiment met allerlei medicijncombinaties vonden hij en zijn collega’s vervolgens een WEE1-remmer als beste partner in crime. Die remmer richt zich op overactieve, gestreste cellen en voorkomt dat ze goed kunnen functioneren.

Hogere versnelling

In het lab reageren kankercellen en muizen met patiënten-tumoren in ieder geval goed op de combinatie van medicijnen. En, niet onbelangrijk: de bijwerkingen lijken te overzien. Dos Santos Dias: “Dit betekent uiteraard niet dat het bij mensen geen neveneffecten zou kunnen hebben. Maar we vermoeden dat normale cellen zich veel beter kunnen verdedigen tegen deze activatie dan kankercellen, die van zichzelf al in een hogere versnelling staan.”

“Bij bestaande behandelingen is resistentie een groot probleem: cellen reageren niet meer en zijn meestal nog agressiever geworden dan ze al waren. Dus we hebben ook bekeken wat er gebeurt als cellen niet meer reageren op onze behandeling. Verrassend genoeg, leken de resistente cellen juist minder kwaadaardig: ze groeiden minder snel, of helemaal niet.”

“Dit onderzoek laat je heel anders nadenken over kanker”, zegt internist-oncoloog Neeltje Steeghs. Zij leidt in het Antoni van Leeuwenhoek de Clinical Research Unit, waar de allereerste patiënten nieuwe behandelingen krijgen binnen een wetenschappelijk onderzoek.

Paradoxale aanpak

“Of deze nieuwe combinatie in patiënten zal werken, weet ik niet. De realiteit is nu eenmaal dat veel van dit soort vroege studies niet succesvol zijn. Maar alles wat artsen nu in handen hebben is wel ook daar begonnen. En als je in het lab alles hebt gedaan wat je kon, dan is de enige stap die je kunt en mόet maken: testen in patiënten.” De onderzoekers hopen eind dit jaar te kunnen starten met een eerste onderzoek bij patiënten. Dos Santos Dias: “Ik hoop dat andere labs nu ook deze paradoxale aanpak gaan testen, ook met andere medicijnen.”

Matheus dos Santos Dias werkt in het Nederlands Kanker Instituut, het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek. Hij werkt in de onderzoeksgroep van Rene Bernards, tevens verbonden aan Oncode Institute en bestuurder van Lixte Biotechnology, producent van de PP2A-remmer gebruikt in dit onderzoek. Beide onderzoekers zijn aandeelhouder van Lixte.

Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door KWF Kankerbestrijding en Oncode Institute.