en
English
Hormoontherapie bij prostaatkanker
Hormoontherapie is een medische behandeling voor prostaatkanker. Prostaatkankercellen zijn voor de groei en overleving afhankelijk van mannelijke hormonen. Dit geldt ook voor uitzaaiingen van prostaatkanker. Mannelijke hormonen worden androgenen genoemd. Testosteron en dihydrotestosteron zijn de belangrijkste androgenen. Testosteron wordt met name gemaakt in de zaadballen en voor een klein deel in de bijnieren.
Hoe werkt hormoontherapie?
Hormoontherapie werkt doordat het de productie van mannelijke hormonen remt, of de werking ervan blokkeert. Eigenlijk zou anti-hormoontherapie een betere naam zijn.
Hormoontherapie wordt op 3 verschillende manieren gegeven:
- Door toediening van een injectie elke maand of elke 3 of 6 maanden afhankelijk van het voorgeschreven middel. Door dit medicijn wordt de productie van testosteron in de zaadballen geblokkeerd, zodat er minder testosteron in het bloed komt. Dit wordt ook wel een chemische castratie genoemd. De algemene naam voor dit type medicijn is een LHRH agonist of LHRH antagonist. Het effect van een LHRH agonist en LHRH antagonist is hetzelfde, maar bij een agonist worden de zaadballen de eerste weken juist gestimuleerd om veel testosteron te produceren, waarna de productie afneemt tot op een heel laag niveau. Bij een LHRH antagonist daalt de productie van testosteron veel sneller.
- Door operatieve verwijdering van de zaadballen. Beide zaadballen worden operatief verwijderd, zodat er geen productie van testosteron is vanuit de zaadballen. Dit heet een orchidectomie of chirurgische castratie. Voordat er medicijnen waren om het testosteron te onderdrukken was een operatie de enige mogelijkheid om het testosteron te remmen. Het voordeel is dat injecties niet nodig zijn. Een nadeel is dat het onomkeerbaar is, dus niet wordt uitgevoerd bij mannen waarbij tijdelijk remming van testosteron gewenst is.
- Door anti-androgenen. Deze medicijnen vormen een blokkade op de tumorcellen, zodat testosteron dat in het lichaam aanwezig is de tumorcellen niet kan stimuleren om te groeien. Deze medicatie wordt dagelijks als tablet ingenomen.
Wanneer wordt hormoontherapie gebruikt?
Hormoontherapie wordt vaak gegeven bij patiënten met prostaatkanker die een behandeling krijgen met radiotherapie, gericht op het genezen van prostaatkanker.
Hormoontherapie wordt ook gegeven bij patiënten die niet meer kunnen genezen van prostaatkanker en uitzaaiingen hebben waarbij wordt gestreefd naar het langdurig onder controle houden van de ziekte.
Bijwerkingen van hormoontherapie
Door het remmen van androgenen krijgt u ook te maken met bijwerkingen. De meest voorkomende bijwerkingen worden hier beschreven. Voor veel bijwerkingen geldt dat lichaamsbeweging en gezonde voeding in belangrijke mate kunnen bijdragen aan het beperken van de bijwerkingen. Hoe u dit kunt doen wordt verderop bij belangrijke leefregels beschreven.
Opvliegers: 80% van de mannen krijgt hier last van. Opvliegers kunt u voelen als een warmte-sensatie in het gezicht, het hoofd en bovenkant van uw lichaam. De temperatuur van uw lichaam gaat niet echt omhoog, maar zo voelt het wel. U kunt hierbij ook zweten, soms zo erg dat u kleding of beddengoed nat wordt. Als u ’s nachts last heeft van opvliegers kan dit uw nachtrust verstoren. U kunt met uw behandelaar overleggen welke mogelijkheden er zijn om opvliegers met medicijnen te behandelen als u erg veel last ervan heeft. Opvliegers kunt u zelf verminderen door een aantal leefregels:
- Stoppen met roken
- Koffie, alcohol en sterk gekruid eten vermijden
- De temperatuur in de kamer verlagen
- Sterke overgangen tussen warmte en koude vermijden
- Kleding / beddengoed van synthetisch materiaal vermijden. Gebruik het liefst kleding van katoen, wol of zijde in dunne laagjes. Op die manier kunt u makkelijk een laagje uitdoen bij een opvlieger
- Leg een dun laken op uw bed wat u ’s nachts makkelijk van het bed af kan doen als het nat geworden is
Seksualiteit: door hormoontherapie vermindert uw zin in seks, en de kans is groot dat u op een natuurlijke manier geen erectie meer kunt krijgen. Dit kan tot spanningen leiden bij uzelf en bij uw eventuele partner. Intimiteit kan mogelijk zijn op veel verschillende manieren, zoals handen vasthouden of knuffelen. Sommige mensen blijven seksueel actief, maar doen dit op hun eigen manier. Het is belangrijk om hierover te praten met uw eventuele partner of behandelaar. Als u problemen ervaart op dit gebied kan een verwijzing naar een seksuoloog nuttig zijn. Voor het krijgen of ondersteunen van een erectie op een niet-natuurlijke manier kunt u doorverwezen worden naar de polikliniek seksualiteit en kanker.
Vermoeidheid: dit kan op verschillende manieren ontstaan. Door een laag testosteron kunt u zich moe voelen. Daarnaast kunnen spanningen door ziekte en behandeling moeheid veroorzaken. Het is belangrijk om lichamelijk actief te blijven, want op de lange termijn vermindert dit de vermoeidheid. Het kan nodig zijn om een evenwicht te zoeken tussen rust en inspanning, en af en toe een korte rustpauze te nemen. Soms komt de vermoeidheid door bloedarmoede. Uw behandelaar kan dit controleren in uw bloed. Het heeft geen zin om extra ijzer in te nemen, want de oorzaak voor deze vorm van bloedarmoede is niet ijzergebrek.
Spierzwakte en toename van lichaamsvet: uw spiermassa kan verminderen en u kunt meer vet vasthouden, met name rond uw middel. Hormoontherapie heeft invloed op de vetstofwisseling. Op de lange termijn heeft u een hoger risico op hart- en vaatziekten en diabetes. Het is zeer belangrijk om gezond te eten en voldoende te bewegen om deze bijwerkingen te verminderen. Verderop bij belangrijke leefregels leest u hoe u dit kunt doen.
Botontkalking: afwezigheid van testosteron kan op de lange termijn leiden tot een toename van botontkalking (osteoporose). Dit hoeft u niet direct te merken maar leidt tot een grotere kans op botbreuken. De kans hierop neemt toe hoe langer u hormoontherapie gebruikt. U kunt dit risico verminderen door inname van voldoende calcium en vitamine D. Calcium zit met name in zuivel en vitamine D in vette vis. Door cafeïne wat in koffie en cola zit verliest u juist extra calcium via de urine. Door zonlicht maakt uw huid vitamine D aan. Het is ook belangrijk om de botten te belasten door te sporten. Dit versterkt uw botten als u voldoende calcium en vitamine D inneemt. Zwemmen en fietsen zijn uiteraard gezond maar belasten de botten bijna niet. Kijk verderop bij belangrijke leefregels wat u wel kunt doen. Fysieke activiteit stimuleert ook de spiersterkte die bijvoorbeeld van belang is om het risico op vallen te verkleinen. Het kan verstandig zijn via een fysiotherapeut of sportschool een trainingsprogramma te doorlopen. Neem alleen voedingssupplementen in overleg met uw behandelaar. Voor meer adviezen kunt u kijken op https://www.voedingenkankerinfo.nl/wat-goed-om-te-eten-bij-botontkalking/.
Borstgroei en/of pijn aan de tepels: dit komt weinig voor bij gebruik van LHRH agonisten en LHRH antagonisten, maar vaker bij gebruik van anti-androgenen. De tepels kunnen gevoelig zijn en soms is er een lichte zwelling van borstweefsel. Een eenmalige bestraling van borstweefsel voordat u begint met hormoontherapie, of medicijnen kunnen de groei en pijn tegen gaan. Als u stopt met de hormoontherapie wordt de zwelling niet groter, maar neemt ook niet meer af. De pijn gaat wel weg. Met een eventuele operatie kan het overtollige borstweefsel verwijderd worden.
Stemmingswisselingen: door de hormoonwisselingen hebben sommige mannen last van stemmingswisselingen en depressieve gevoelens. U kunt sneller geïrriteerd zijn of ‘een kort lontje hebben’. Vooral de naasten kunnen dit laatste opmerken. Als deze gevoelens optreden is het belangrijk dit te bespreken met uw naasten en uw behandelaar.
Bijwerkingen die ook kunnen optreden: kleiner worden van de penis en de zaadballen, verandering en verlies van de ‘mannelijke’ lichaamsbeharing (baard / borst / armen), mentale problemen (problemen met het geheugen en minder ‘scherp’ zijn). De injecties met LHRH agonisten en LHRH antagonisten kunnen irritatie op de injectieplaats veroorzaken.
Wat u zelf kunt doen
Veel bijwerkingen kunnen worden verminderd door u te houden aan twee belangrijke leefregels: lichaamsbeweging en gezond eten. Bovendien is het van belang dat u met uw behandelaar bespreekt waar u last van heeft zodat er mogelijk iets aan gedaan kan worden.
Lichaamsbeweging: hierdoor verkleint u de kans op vermoeidheid, spierzwakte, toename van lichaamsvet, botontkalking en neerslachtigheid. Ook vermindert lichaamsbeweging het risico op hart- en vaatziekten en diabetes. Als u niet gewend bent om te sporten kan het erg lastig zijn om hiermee te beginnen. Misschien twijfelt u of uw gezondheid sporten wel toelaat. Vraag uw behandelaar welke mogelijkheden er voor u zijn. Het kan verstandig zijn via een fysiotherapeut of sportschool een trainingsprogramma te doorlopen. Het kan lastig zijn om gemotiveerd te blijven als u weinig effect merkt van de lichaamsbeweging. Zo kunt u ook als u veel beweegt wat meer vet vasthouden en spiermassa verliezen. Bedenk dan dat u misschien niet fitter wordt van de lichaamsbeweging, maar dat u in belangrijke mate achteruitgang voorkomt. Als u niet zou bewegen zouden de bijwerkingen erger zijn.
Voorbeelden van lichaamsbeweging zijn: stevig wandelen, hardlopen, aerobic, dansen, gewichtheffen, voetballen, tennissen, enzovoorts. Neemt wat vaker de trap in plaats van de lift. Ga wat vaker lopend naar de winkel in plaats van met de auto.
Gezond eten: hierdoor verkleint u de kans op hart- en vaatziekten, diabetes, spierzwakte, toename van lichaamsvet, vermoeidheid en botontkalking. Algemene adviezen voor een gezonde voeding zijn:
- Eet fruit, groenten en vezels
- Matig het gebruik van koffie en alcohol en stop met roken
- Zorg voor voldoende calcium en vitamine D inname (zie bij botontkalking)
- Beperk de inname van verzadigde vetten: eet liever vis of gevogelte in plaats van vlees zoals rund- of varkensvlees. Kies voor plantaardige olie in plaats van braadboter
- Beperk de inname van suikers zoals die aanwezig zijn in snoep, koekjes, gebak en frisdranken
Meer informatie over gezonde voeding vindt u op www.voedingenkankerinfo.nl/voedingstips-bij-ongewenste-gewichtstoename/
Folder: Hormoontherapie bij prostaatkanker
Nuttige websites
