Op weg naar een wereld zonder kanker

Niemand hoopt het ooit te hoeven bezoeken: het Antoni van Leeuwenhoek. Maar als je dan toch wordt geconfronteerd met kanker, is dat wel de plek waar je het best af bent. Door de nauwe samenwerking met het Nederlands Kankerinstituut (NKI) loopt het Antoni van Leeuwenhoek voorop bij de behandeling van tumoren. Professor René Medema is bestuursvoorzitter en onderzoeksleider van het Antoni van Leeuwenhoek. "De helft van mijn tijd ben ik actief op de werkvloer, de andere helft bestuur ik." In het NKI werken 750 wetenschappers, verdeeld over vijftig groepen, die zich richten op verschillende facetten binnen het kankeronderzoek. "Van het ontrafelen hoe een kankercel ontstaat, werkt en ontspoort tot het ontwikkelen van slimme therapieën." Het is een internationaal gezelschap. "Kankeronderzoek vormt een wereldwijd platform, dus we wisselen veel mensen en kennis uit tussen alle instituten. Dat meer dan een kwart van onze medewerkers uit het buitenland komt, zegt iets over de kwaliteit van het NKI. Veel onderzoekers kijken op naar wat bij ons gebeurt en ze willen hier graag een deel van hun opleiding volgen." Nederland doet het sowieso goed als het gaat om kankeronderzoek. "Dat is met name een verdienste van KWF Kankerbestrijding, dat namens de bevolking veel geld in onderzoek investeert. Maar ook doordat we slim met onze middelen omgaan."

Mastermind-spel
Zo speelde Nederland een belangrijke rol in de ontwikkeling van immuuntherapie, de belangrijkste recente doorbraak op het gebied van kankerbehandeling. Deze therapie activeert het eigen afweersysteem van mensen om tumoren op te ruimen en uitzaaiingen af te stoten. Medema: "Jarenlang was men sceptisch over immuuntherapie. Er werd mee geëxperimenteerd, maar het leverde weinig op. Dankzij diepgaand onderzoek heeft het nu de meeste aandacht en wordt het bij steeds meer tumortypes ingezet, omdat het de overlevingskansen aanzienlijk vergroot." Een andere doorbraak heeft zich meer geleidelijk voltrokken: het 'matchen' van individuele afwijkingen met bepaalde medicijnen en therapieën. "Vroeger behandelden we alle kankersoorten op dezelfde manier. Nu weten we dat elke tumor uniek is en een eigen patroon van afwijkingen heeft. Je kunt het zien als een enorm groot Mastermind-spel met heel veel kleuren, waarbij elke afwijking een kleur is en elke patiënt een andere combinatie heeft. Wij moeten steeds zo'n unieke combinatie oplossen en het behandelplan daarop aanpassen. Als je bijvoorbeeld twee mensen hebt met dikkedarmkanker, krijgen ze nu allebei hun eigen behandelplan."

Wat is de grootste uitdaging voor Medema en zijn collega's op dit moment? "De heterogeniteit - het aanpassingsvermogen van de tumorcel - is nog een groot probleem. In een tumorcel blijven de afwijkingen zich opstapelen. Als we dat kunnen oplossen, hebben we echt een grote klapper gemaakt. Dan kun je een behandeling ontwikkelen die voorkomt dat de tumor verandert en ontsnapt."

Aangifte tegen tabaksindustrie
Gaat hij dat nog meemaken? "Ik denk dat we er nog lang mee moeten dealen dat mensen kanker krijgen. Dat we patiënten steeds beter kunnen behandelen en een betere kwaliteit van leven kunnen bieden, daar ben ik optimistisch over. We zien die voorbeelden elke dag. Maar we zien ook dat we voor veel   mensen nog te weinig kunnen betekenen. De drive om dat te verbeteren is bij iedereen die zich bezighoudt met kankeronderzoek groot." Ook de samenleving kan kanker terugdringen, benadrukt Medema. "Bijvoorbeeld door met z'n allen te stoppen met roken, want daarmee boeken we veruit het snelst resultaat." Het Antoni van Leeuwenhoek heeft zich dan ook als eerste zorginstelling gevoegd bij de aangifte tegen de tabaksindustrie onder leiding van advocaat Bénédicte Ficq. "Het is een misvatting dat roken alleen longkanker kan veroorzaken; het is een risicofactor voor tal van kankersoorten. Hetzelfde geldt voor overgewicht, diabetes en overmatig zonnen. Voorkomen is nog altijd beter dan genezen."

De grote vier
De meest voorkomende kankersoorten in Nederland zijn borst-, prostaat-, darm- en longkanker, ook wel 'the big four' genoemd. In Nederland wordt daar veel onderzoek naar gedaan. Bij sommige kankervormen resulteert dat in steeds effectievere behandelingen en een toename in de overlevingskansen. Bij andere  kankersoorten zijn de overlevingskansen nog steeds erg klein, zoals bij alvleesklierkanker en longkanker. "De reden waarom we die moeilijk kunnen behandelen, is dat we nog te weinig weten. Pas als je weet wat het tumorweefsel onderscheidt van normaal weefsel, kun je een therapie ontwikkelen. Lastig is dat we die kankersoorten pas laat ontdekken, omdat de symptomen nauwelijks zijn te traceren en we de bevolking er nog niet op kunnen screenen. We houden ons dus ook bezig met het ontwikkelen van opsporingstechnieken."

Bron: Avrobode