Van de patiënten met uitgezaaide niet-kleincellige longkanker - de meest voorkomende vorm van longkanker - reageert 25% goed tot zeer goed op immuuntherapie. Maar de overige 75% niet. Hoe komt dat? En kunnen we, als we daarachter zijn, voorspellen welke patiënten wel en niet baat zullen hebben bij de therapie?
Het verschil zit hem - in elk geval deels - in de T-cellen in hun tumor, ontdekten Thommen en Schumacher samen met collega's uit o.a. Zwitserland. T-cellen zijn witte bloedcellen die het lichaam scannen op gevaarlijke indringers en deze vervolgens uitschakelen. Deze T-cellen blijken echter eenmaal in de tumor geen homogene groep te vormen: slechts een deel ervan is in staat kankercellen goed te herkennen.
Ruime aanwezigheid van die subgroep T-cellen in het tumorweefsel van een patiënt, voordat de therapie werd gestart, voorspelde bovendien een gunstige respons op immuuntherapie met checkpointremmers. 'Ze voorspellen in ons patiënten-cohort het ziekteverloop beter dan klassieke diagnostische tests', zegt Thommen.
De T-cellen in kwestie zien er aan de buitenkant ook anders uit dan de andere: ze worden gekenmerkt door grote hoeveelheden zogenoemde checkpoints op hun celwand. Dit maakt ze tot een mogelijke biomarker om te voorspellen wie goed op de therapie zal reageren en wie niet.
Maar de onderzoekers zagen tegelijkertijd dat deze T-cellen tijdens hun verblijf in het complexe en vijandige milieu van de tumor hun functie om tumorcellen te doden hebben verloren. Daarvoor in de plaats hebben ze echter een nieuwe functie ontwikkeld: ze produceren een stof waarmee ze nieuwe legers T-cellen naar de tumor kunnen lokken. 'Mogelijk draagt deze nieuwe functie bij aan het in stand houden van de tumor-specifieke T-cel respons', zegt Thommen.
In de komende periode hopen Thommen en collega's de waarde van deze cellen als biomarker voor de immuuntherapie-respons in andere patiëntengroepen te bevestigen.
Thommen en collega's analyseerden tumorweefsel uit biopten van ruim 20 patiënten met uitgezaaide (stadium 4) niet-kleincellige longkanker. Ook volgden de onderzoekers twee jaar lang het ziekteverloop van deze patiënten. Zij werden behandeld met zogenoemde checkpointremmers: een vorm van immuuntherapie die gericht is op het versterken en reactiveren van T-cellen door te voorkomen dat tumorcellen de natuurlijke aan- en uitschakelaars (checkpoints) van het eigen afweersysteem kapen.
De onderzoekers hebben nu dus ontdekt de T-cellen met grote hoeveelheden van deze checkpoints op hun celwand het best reageren op de therapie.
Daniela Thommen e.a., 'A transcriptionally and functionally distinct PD-1+ CD8+ T cell pool with predictive potential in non-small-cell lung cancer treated with PD-1 blockade'
Nature Medicine advance online publication, 11 June 2018
