“We willen de kwetsbaarheden van kankercellen leren kennen”

Belang van fundamenteel onderzoek duidelijk maken

Onze onderzoeker Jacco van Rheenen won pas een prijs voor zijn onderzoek naar kankercellen. Met de nieuwste microscoop filmt hij hoe kanker uitzaait. Nu werd hij zelf gefilmd.

"Waarom?", vroeg een jongetje in de hal van ons ziekenhuis. "Hij heeft een prijs gewonnen voor zijn onderzoek", zeiden we. "Goed zo", zei de jongen, die zijn vader opzocht. "Doet hij onderzoek naar betere medicijnen?" "Dat doen weer andere mensen, hij onderzoekt wat kanker is."

Wat zijn prijs dan was? Geld voor nieuw onderzoek. "Een goede prijs", was het oordeel. We denken soms dat het lastig is om het belang van fundamenteel onderzoek duidelijk te maken maar dat valt erg mee.

Hard werken om visie te verwezenlijken

Het Antoni van Leeuwenhoek is al 105 jaar ziekenhuis en onderzoeksinstituut ineen, het enige in Nederland en een van de top tien kankercentra in Europa. De laatste jaren zijn kennis en behandeling van kanker sterk vooruitgegaan en de ontwikkelingen gaan steeds sneller.

Daarom durven wij nu de visie te uiten dat veel kankersoorten op termijn chronische in plaats van dodelijke ziektes zullen zijn. Dat komt doordat patiënten steeds vaker een behandeling op maat kunnen krijgen die aansluit bij het moleculaire profiel van hun tumor.

We werken hard om onze visie te verwezenlijken, door klinische studies te doen waarin we nieuwe diagnostiek en behandelingen testen en met fundamenteel onderzoek. Wat bij ons goed werkt is samenwerking tussen lab en kliniek, waardoor ontdekkingen sneller leiden tot toepassingen.

Steeds dieper de cel in

We richten ons op de thema's behandeling op maat, immuuntherapie, beeld-gestuurde therapie, kwaliteit van leven, en puur fundamenteel onderzoek: dé basis voor nieuwe diagnostiek en behandeling. Kanker is niet 'slimmer' dan wij; cellen kunnen niet denken. Maar kanker is wel heel complex.

Daarom gaan we steeds dieper de cel in, bestuderen we het DNA van kankercellen én gezonde cellen, halen we alle eiwitten in de cel door de molen en bestuderen we de wisselwerking tussen kanker en het immuunsysteem. Pas als we snappen hoe gezonde cellen werken, zien we wat er fout gaat in kankercellen. Zo willen we de kwetsbaarheden van kankercellen opsporen en uitbuiten met nieuwe therapieën.

Een voorbeeld: kankercellen zijn, anders dan gezonde cellen, erg instabiel. Hun genetische code verandert razendsnel en dat maakt ze lastig te bestrijden. Maar ook voor kankercellen is die instabiliteit niet gezond. In het lab maken wij kankercellen daarom nog instabieler dan ze al zijn, waardoor ze doodgaan. Daar waren jaren onderzoek voor nodig naar celdeling. We investeren daarom in onderzoek waarvan we nu niet kunnen voorspellen of dat tot een toepassing zal leiden.

Een studie uit 2018 liet zien dat de 28 belangrijkste medicijnen van nu bijna allemaal voortkomen uit onderzoek zonder beoogde toepassing. Toch blijkt fundamenteel onderzoek lastiger te financieren dan toepassingsgericht onderzoek. Er is durf voor nodig, en vertrouwen. Maar dat het nuttig is begrijpen mensen best, dat bewijst dat jongetje in de hal.