ZonMw subsidie voor T-cel therapie op maat bij kanker

Internist-oncoloog John Haanen, onderzoeker Wouter Scheper en apotheker Joost van den Berg van het Antoni van Leeuwenhoek gaan een nieuwe T-cel therapie opzetten waarin T-cellen van de patiënt een handje worden geholpen om de tumor te herkennen.

Elke tumor is uniek. Tumorcellen hebben unieke DNA-mutaties waardoor ze andere eiwitten aan de buitenkant presenteren dan normale cellen. T-cellen – witte bloedcellen van het afweersysteem – kunnen deze tumoreiwitten specifiek herkennen en de tumorcellen vervolgens opruimen. Maar in werkelijkheid blijkt dat in sommige tumoren meer dan 90% van de aanwezige T-cellen de tumor niet herkent, waardoor het opruimen van de tumor ook achterwege blijft. Dit is een van de belangrijke hobbels in de ontwikkeling van immuuntherapie.

Internist-oncoloog John Haanen, onderzoeker Wouter Scheper en apotheker Joost van den Berg van het Antoni van Leeuwenhoek gaan nu een nieuwe T-cel therapie opzetten waarin de T-cellen van de patiënt een handje worden geholpen om de tumor te herkennen. Hiervoor hebben zij samen 1,5 miljoen euro subsidie ontvangen van ZonMw als onderdeel van het programma ‘Translationeel onderzoek 2’. In deze verkennende klinische studie ontvangen 5 patiënten met uitgezaaid melanoom ieder een op maat gemaakte set T-cellen die specifiek de tumor herkennen. Dit doen ze door per patiënt de unieke tumoreiwitten te achterhalen en hier vervolgens de bijpassende T-cel receptor - belangrijk voor tumorherkenning – bij te vinden en over te zetten op ‘verse’ T-cellen uit bloed van de patiënt, met behulp van de genetische techniek CRISPR/Cas9. Deze aangepaste T-cellen worden daarna via een infuus teruggegeven aan de patiënt waarna de cellen de tumor kunnen opsporen en opruimen. In deze studie wordt onderzocht of en hoe goed deze nieuwe T-cel therapie werkt voor deze groep patiënten en of deze behandeling veilig is. 

Immuuntherapieën voor huidkankerpatiënten

Jaarlijks zijn er in Nederland ongeveer 800-900 nieuwe gevallen van patiënten met uitgezaaid melanoom. Immuuntherapie met checkpointremmers heeft de afgelopen jaren voor een revolutie gezorgd in de behandeling van deze groep: ongeveer de helft van de patiënten reageert goed op deze middelen.  Maar dit bekent ook dat de behandeling bij de andere helft van de patiënten níet aanslaat.

TIL-therapie

Een alternatief voor deze groep – nu nog alleen in studieverband - is de zogeheten ‘Tumor Infiltrerende Lymfocyten’ (TIL)-therapie. In deze behandeling worden de T-cellen uit de tumor gehaald en naar het lab gebracht, waar ze worden gekweekt tot miljarden T-cellen. Vervolgens worden ze via een infuus teruggegeven aan de patiënt. John Haanen: ‘In deze studie zien we in 10-20% van de patiënten dat de tumor volledig verdwijnt en langdurig wegblijft.’

Of immuuntherapie met TIL werkt, hangt af van de hoeveelheid T-cellen die de tumor herkennen. Joost van den Berg: ‘Het liefst geef je alleen de T-cellen terug waarvan je zeker weet dat ze de tumor herkennen. Daarnaast is het belangrijk dat degenen die de tumor herkennen ook fit genoeg zijn om hun belangrijkste taak, het opruimen van de tumor, uit te voeren.’

Daarom is een paar jaar geleden een nieuwe T-cel studiegestart in het Antoni van Leeuwenhoek. In deze behandeling worden ‘verse’ T-cellen uit het bloed van de patiënt voorzien van een T-cel receptor die het ‘MART-1’ eiwit herkent dat aanwezig is op melanoomcellen. Net als in de TIL-studie krijgen patiënten hun eigen T-cellen terug, maar dan in aangepaste vorm. Deze cellen kunnen de tumor aanvallen, maar er is ook een kans op bijwerkingen, omdat de T-cellen ook een aantal gezonde weefsels kunnen aanvallen die dit eiwit presenteren. Het is dus nog niet dé oplossing.

T-cel therapie 2.0: persoonlijke aanpak

Wouter Scheper en anderen in de onderzoeksgroep van immunoloog Ton Schumacher zijn daarom op zoek gegaan naar eiwitten die alléen op tumorcellen, en niet op gezonde cellen te zien zijn. Wouter Scheper: ‘Deze zogeheten neo-antigenen ontstaan als gevolg van DNA-mutaties in de tumor. Wij hebben een methode opgezet om deze neo-antigenen op grote schaal te identificeren en daar de bijbehorende T-cel receptoren bij te vinden. In samenwerking met experts in de CRISPR/Cas9 technologie in Duitsland, kunnen we de geselecteerde receptoren relatief snel in verse T-cellen uit het bloed van de patiënt zetten en ze hier in de apotheek verder laten groeien tot de juiste aantallen en teruggeven aan de patiënt. Omdat elke tumor anders is, heeft iedere patiënt een andere set T-cellen nodig om de tumor op te ruimen.’

Van onderzoek naar kliniek

John Haanen: ‘Door de gezamenlijke ervaring in de apotheek met het produceren van een T-cel medicijn, en in de kliniek met het geven van immuuntherapie, kunnen we de nieuwste kennis uit het lab direct in de kliniek toepassen’.

‘De subsidie van ZonMw stelt ons in staat om onze nieuwe behandelvorm in de praktijk te testen. We beginnen met een kleine groep patiënten en hopen dit bij positief resultaat uit te breiden naar grotere groepen. Het mooie van deze aanpak is dat hij toegepast kan worden op verschillende soorten kanker en een uitkomst kan zijn voor patiënten met tumoren die slecht op de bestaande immuuntherapieën reageren, zoals patiënten met borst-, darm-, pancreas- en eierstokkanker.’