Dossier huidkanker - dermatoloog Elsemieke Plasmeijer in Sante magazine

Elsemieke Plasmeijer legt in de editie van mei van Sante magazine uit uit welke schade de zon kan veroorzaken en hoe mensen dit kunnen voorkomen.

Veilig de zon in

Hoe vrolijk je ook wordt van de zon: als je er onbeschermd van geniet, loop je huidschade op. Uv-straling en verbranding door de zon zijn namelijk grote veroorzakers van huidkanker, de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland.

Tekst Kim van der Meulen

Niets voelt zo lekker als die eerste zonnige lentedag na een lange, grauwe winter: ineens kun je weer op je balkon zitten, zonder jas naar buiten en hardlopen in je korte broek. In je enthousiasme zou je bijna vergeten zonbescherming te gebruiken. Toch is dat belangrijk: zelfs op een bewolkte dag kan de zon veel schade aan je huid aanrichten. Ook als je niet verbrandt, want zonschade is lang niet altijd zichtbaar.

Zo werkt verbranding
Zonlicht bestaat deels uit uv-straling, en die is schadelijk voor je huid. Twee typen kunnen zelfs huidkanker veroorzaken als je er een grote dosis van binnenkrijgt: uva-straling en uvb-straling. Die eerste is overdag altijd aanwezig. Uva-straling komt door wolken en glas heen, dringt diep in de huid binnen en kan huidschade en veroudering op lange termijn veroorzaken. Uvb-straling is rond het middaguur het sterkst, stimuleert de aanmaak van melanine (het stofje dat de huid enigszins, maar bij lange na niet voldoende beschermt tegen verbranding), verkleurt de huid en veroorzaakt acute zonschade. “Als de zon op je huid schijnt, ontstaan er foutjes in je DNA,” legt dermatoloog dr. Elsemieke Plasmeijer van het Antoni van Leeuwenhoek uit. “Die worden vaak weer hersteld, want je lichaam en huid hebben een heel goed reparatiemechanisme. Maar er zit een grens aan. Is je huid vaak blootgesteld aan uv-straling door de zon of zonnebankgebruik, dan kan de huid het op een gegeven moment niet meer herstellen.” De zonschade bouwt zich dan langzaam op in je cellen. “Elke dag delen miljoenen cellen in het lichaam,” zegt Plasmeijer. “Als zo’n foutje in het DNA niet meer hersteld wordt, blijft een cel zich ongeremd delen en ontstaat op een gegeven moment huidkanker.” Iedereen kan huidkanker krijgen door overmatige blootstelling aan de zon, zegt de dermatoloog, al zijn mensen die als kind vaak verbrand zijn er vatbaarder voor, net als mensen met een lichte huid. Zij hebben minder pigment en zijn van nature minder beschermd tegen uv-straling. “Maar ook als je een getinte hebt, moet je je beschermen tegen de zon. Dat je huid geen signaal geeft dat je aan het verbranden bent, betekent niet dat je gevrijwaard bent van de gevaren. Je huid loopt dezelfde DNA-beschadiging op.”

Soorten huidkanker
Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker in ons land: in 2019 kregen maar liefst 70.000 Nederlanders deze diagnose. In veel gevallen had dat voorkomen kunnen worden door minder lang, minder vaak en beter beschermd de zon in te gaan, want de belangrijkste oorzaak is overmatige blootstelling aan uv-straling door de zon of zonnebank. “Eén op de zes Nederlanders krijgt in zijn of haar leven ooit de meest voorkomende vorm van huidkanker,” zegt Plasmeijer. Die heet basaalcelcarcinoom (BCC) en komt vooral voor op plekken die veel zon hebben gehad: het gezicht, de hals, onderarmen en handen. Uitzaaiingen komen niet  voor, waardoor deze vorm weleens ‘goedaardige huidkanker’ wordt genoemd. “Dat vind ik onterecht,” zegt de dermatoloog. “Afhankelijk van het type BCC moet de plek worden behandeld met chemotherapiecrème of worden weggesneden, en dat laatste kan een groot litteken opleveren. Bovendien is de kans redelijk groot dat er opnieuw een plekje op je huid ontstaat als je er eenmaal een hebt gehad. Je gaat er niet dood aan, maar dat kan toch schrikken zijn.” Basaalcelcarcinoom komt vooral voor bij mensen die vaak verbranden, zegt Plasmeijer. “Dat zijn niet alleen mensen die twee weken gaan bakken tijdens hun jaarlijkse zonvakantie in Spanje. Ik kom ook weleens dertigers tegen die een BCC hebben doordat ze onbeschermd hardlopen, bijvoorbeeld omdat ze zweten en zonnebrand geen fijne combinatie vinden.”

Ook een andere vorm van huidkanker, een plaveiselcelcarcinoom (PCC), komt vooral voor op plekken die veel zon gekregen hebben: de meest voorkomende oorzaak is veelvuldige blootstelling aan zonlicht over een lange periode. Het grote verschil met een BCC is dat deze vorm van kanker kan uitzaaien als ’ie niet op tijd wordt behandeld, al komen uitzaaiingen niet heel vaak voor. “Dat gebeurt bij één tot vijf procent van alle gevallen,” zegt Plasmeijer. “Deze vorm van huidkanker zien we vooral bij mensen die veel uren in de zon doorbrengen, maar die niet per se vaak verbranden. Denk aan boeren, stratenmakers en andere mensen die voor hun werk veel buiten zijn. Hun huid wordt misschien niet rood door verbranding, maar dat betekent niet dat ze geen huidkanker kunnen krijgen.”
Tot slot is er nog het melanoom, een agressieve vorm van huidkanker die overal op het lichaam kan ontstaan, ook op delen die nooit in de zon komen, en kan uitzaaien naar andere delen van het lichaam. “Zelfs op schaamlippen, onder voeten en onder nagels komen ze voor,” zegt Plasmeijer. Al komt ook deze vorm vooral voor op zonbeschenen huid bij mensen die vaak in de zon zijn geweest en veel moedervlekken hebben, zegt de dermatoloog. “Het verschil met de eerdergenoemde vormen zit ’m in het type cel: een melanoom ontstaat  in de pigmentvormende cellen in de opperhuid. Die cellen zijn bij kinderen en tieners heel actief, waardoor moedervlekken ontstaan – dat zijn  hoopjes pigmentcellen. Maar als die nog ontstaan of veranderen als je halverwege de dertig bent, moet je die plek goed in de gaten houden. Je loopt een groter risico op een melanoom als je als meer dan 100 moedervlekken hebt, je een lichte huid hebt en snel verbrandt, als je vroeger vaak verbrand bent of als je veel straling van de zonnebank op je huid hebt gehad. Een uitgezaaid melanoom kan dodelijk zijn: in 2018 overleden 793 Nederlanders hieraan. Je huid goed blijven controleren, dus.

Huidkanker herkennen
Meestal herken je huidkanker, welke vorm dan ook, aan een plekje op de huid dat ineens verschijnt of verandert. Zo begint een BCC meestal als een roze, huidkleurig of lichtbruin bultje dat steeds groter wordt, al dan niet met een korstje in het midden. Ook kan het eruit zien als een eczeemplek die niet weggaat. Een PCC ziet er meestal uit als een lichtroze, knobbeltje dat langzaam groeit, een verhoornd plekje of als een klein wondje dat groter wordt. Een melanoom herken je aan (moeder)vlekken die van grootte, kleur of uiterlijk veranderen, maar in de helft van de gevallen ontstaan ze nieuw op de huid, dus niet uit een moedervlek. “Zelfonderzoek is daarom heel belangrijk, al is het soms moeilijk om moedervlekken te onderscheiden van ouderdomsplekjes of skin tags,” zegt Plasmeijer. Met de ‘ABCDE-methode’ (zie hieronder) kun je nagaan of je mogelijk een melanoom hebt. Vertrouw je het niet? Ga naar je huisarts.

- Asymmetrie: de plek is niet symmetrisch qua kleur of vorm
- Border: de plek is niet mooi rond, maar heeft grillige randen

- Colour: de plek verandert van kleur
- Diameter: de plek heeft een doorsnede van meer dan 5 mm
- Evolving: de plek verandert, jeukt of bloedt