Gynaecologe Nienke van Trommel op Radar | 'Waarom je alles zou moeten weten over het humaan papillomavirus (HPV)'

Ieder jaar krijgen ongeveer achthonderd vrouwen in Nederland baarmoederhalskanker. Bijna al deze gevallen worden veroorzaakt door het humaan papillomavirus, ofwel HPV. Maar weinig vrouwen weten dit, en dat terwijl iedere vrouw in Nederland vanaf haar dertigste een oproep krijgt om mee te doen aan een bevolkingsonderzoek om een uitstrijkje te maken.

En meedoen hieraan is van groot belang. Want hoe eerder een slechte vorm van HPV opgespoord wordt, des te groter is de kans dat baarmoederhalskanker voorkomen kan worden. Radar spreekt met gynaecologe Nienke van Trommel, die werkzaam is in het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam.

Klaren door het eigen afweersysteem

‘Vrijwel iedereen komt in zijn of haar leven in aanraking met het HPV-virus, maar de grote meerderheid klaart het virus zelf in een à twee jaar. Bij een heel klein deel van de mensen redt het afweersysteem het niet en blijft de infectie aanwezig, bijvoorbeeld in de baarmoederhals. Dan kan in de loop van de jaren baarmoederhalskanker ontstaan.’

De manier waarop mensen met het HPV-virus in aanraking komen is via seksueel contact. Het virus is besmettelijk en kan ook overgedragen worden via de handen en de mond of zelfs wanneer met condoom wordt gevreeën (al is de kans dan zeventig procent kleiner).

Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker

‘In het bevolkingsonderzoek wordt sinds 2017 eerst in een uitstrijkje bepaald of er hoogrisico-HPV aanwezig is. Als dit het geval is, worden ook de cellen in het uitstrijkje beoordeeld. Afhankelijk van de aanwezigheid van hoogrisico-HPV en of er afwijkende cellen in het uitstrijkje gevonden worden, kunnen vrouwen voor verder onderzoek en een eventuele behandeling naar de gynaecoloog verwezen worden.’

‘De reden dat vrouwen vanaf hun dertigste jaar een uitnodiging krijgen, is omdat het tien tot vijftien jaar kan duren tot HPV tot kwaadaardigheid leidt en vrouwen rond hun vijftiende seksueel actief worden. De kans is groot dat het lichaam het virus zelf klaart, maar indien dit niet lukt kan middels screening een voorstadium van baarmoederhalskanker of baarmoederhalskanker zelf opgespoord worden.’

Na het doen van een uitstrijkje volgt eerst een uitslag of je hoogrisico-HPV bij je draagt. Als dit het geval is, worden ook de cellen beoordeeld en volgt er een uitslag die begint met ‘pap’. Deze uitslag betreft een classificatie van hoe afwijkend de cellen zijn die in je baarmoeder gevonden zijn. Afhankelijk van die uitslag, in combinatie met de aanwezigheid van hoogrisico-HPV, volgt ook een advies wat betreft het herhalen van het uitstrijkje of een verwijzing naar de gynaecoloog.

Op de site van het RIVM lees je precies welke zes uitslagen je kunt krijgen na je uitstrijkje.

Redenen dat vrouwen niet komen opdagen voor hun uitstrijkje

Dit opsporen van het virus en eventueel afwijkende cellen is dus van groot belang, maar vooralsnog blijkt zo’n veertig procent van de opgeroepen vrouwen niet te komen opdagen voor het uitstrijkje. ‘Er zijn veel redenen waarom vrouwen niet meedoen. Dit kan variëren van ‘Ik heb geen tijd’ of ‘Dat komt later wel’ tot niet goed geregistreerd staan bij de gemeente of schaamte voelen om naar de huisarts te gaan. Daarnaast ligt er toch ook nog een taboe op het laten afnemen van een uitstrijkje.’

Maar Van Trommel benadrukt de noodzaak om dit wel te doen om zo het virus vroegtijdig te kunnen opsporen. ‘Het is ontzettend zonde als je baarmoederhalskanker krijgt terwijl dat helemaal niet hoeft.’

Voorlichting over en onderzoek naar HPV

Het Antoni van Leeuwenhoek probeert met verschillende partners zoveel mogelijk bij te dragen aan de bewustwording van deelname aan het bevolkingsonderzoek: ‘We geven voorlichting in moskeeën en kerken en praten daar over HPV en het nut van het onderzoek. Aan de andere kant proberen we ook het testen makkelijker te maken en kun je tegenwoordig ook al een zelftest aanvragen als je niet naar de huisarts wil.’

‘En we doen bijvoorbeeld ook onderzoek om het nog makkelijker te maken om baarmoederhalskanker op te sporen, zoals het detecteren in urine. Dan zou je het onderzoek gewoon met een plasje kunnen doen en dan is er helemaal geen vagina-onderzoek meer nodig. Zo proberen we de drempel op heel veel fronten te verlagen.’

HPV-vaccinatieleeftijd opgeschoven

Daarnaast zal naar aanleiding van onderzoek van de Gezondheidsraad vanaf volgend jaar de vaccinatieleeftijd verschoven worden. Waar meisjes eerst op dertienjarige leeftijd gevaccineerd konden worden, zal dat vanaf volgend jaar al vanaf negenjarige leeftijd kunnen. De opkomst, van dit onverplichte vaccin, wordt op dit moment namelijk nog te laag bevonden.

Bovendien zullen ook jongens dan gevaccineerd worden, zowel om henzelf tegen HPV-gerelateerde ziekten te beschermen als voor het opbouwen van een betere groepsimmuniteit tegen HPV.

Vaccineren tegen HPV tot op latere leeftijd

‘Overigens kun je je ook later nog laten vaccineren, als je spijt hebt dat je het niet op vroege leeftijd hebt gedaan. Onderzoek heeft aangetoond dat het tot je 26e nog zin heeft om een vaccin te nemen, hoewel het effectiever is om het te doen voordat je met HPV besmet bent geraakt.’

‘Op dit moment kun je je via het rijksvaccinatieprogramma tot 18 jaar tegen HPV laten vaccineren. De gezondheidsraad heeft geadviseerd om deze leeftijdsgrens op te trekken naar 26 jaar. Het advies is om naar je huisarts te gaan en dit daar te overleggen als je tussen de 18 en 26 bent en alsnog gevaccineerd wil worden.’

Waar kun je zelf nog op letten?

In de jaren tussen de screenings door is het bovendien aan te raden om goed op mogelijke aanwijzingen te letten. ‘Let op klachten als bloedverlies na de seks, afwijkende afscheiding of spontaan tussentijds bloedverlies dat je niet kunt verklaren. In dat soort gevallen is het altijd slim om naar de huisarts te gaan.’