Nieuwe ontlastingstest kan darmkankerscreening verder verbeteren

Een nieuwe test om darmkanker op te sporen in de ontlasting kijkt niet alleen naar spoortjes bloed, maar ook naar twee extra eiwitten. Daardoor kan een hoog-risico voorstadium van darmkanker (gevorderde poliepen) beter worden opgespoord.

Het doel is om in de toekomst nog beter te voorkomen dat iemand darmkanker krijgt of daaraan komt te overlijden.

Onderzoekers van het Antoni van Leeuwenhoek, het Amsterdam UMC en Erasmus MC publiceren over deze nieuwe test op 20 juli in het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Annals of Internal Medicine.

Lees het wetenschappelijke artikel
Lees de editorial in de Annals of Internal Medicine

De onderzoekers hebben de nieuwe test (de mtFIT) vergeleken met de bestaande test (de FIT) die in het bevolkingsonderzoek darmkanker gebruikt wordt, en onderzochten daarvoor ontlastingsmonsters van bijna 1300 mensen. Om ook in de praktijk het bewijs te leveren dat de test nog beter is dan de huidige, start dit najaar een studie waarvoor 13.000 deelnemers van het bevolkingsonderzoek darmkanker worden uitgenodigd om naast de standaardtest ook de nieuwe te gebruiken. Pas na dit onderzoek kan worden beoordeeld of de nieuwe test inderdaad in het bevolkingsonderzoek wordt opgenomen.

Onderzoeksleider Gerrit Meijer:

‘Het Nederlandse bevolkingsonderzoek darmkanker is heel goed georganiseerd en zeer succesvol. Het wordt om die reden wereldwijd ook als een voorbeeld gezien. Als patholoog zie ik ook zelf de vele voorbeelden van mensen bij wie darmkanker nu in een vroeg en goed behandelbaar stadium wordt gevonden, of zelfs wanneer de tumor nog niet invasief is geworden en nog in het poliepstadium zit, zodat hij meteen bij de coloscopie kan worden verwijderd. Het is onze uitdaging om de beschikbare screeningstesten zodanig te verbeteren dat we de tumor vaker in het poliepstadium vinden, zonder dat er overdiagnostiek en overbehandeling ontstaat. Dat is precies waar we ons in de mtFIT studie op hebben gericht.’

Resultaten van deze studie: mtFIT ten opzichte van FIT   ·         Gevoeligheid voor darmkanker is vergelijkbaar voor beide testen: ongeveer 80%. ·         Gevoeligheid voor gevorderde poliepen (hoog-risico voorstadium): 38 % met mtFIT, en 28% met FIT. ·         Onterecht positieve uitslagen: hetzelfde voor mtFIT en FIT, namelijk 3,4%. ·         Voorspelde vermindering van incidentie darmkanker: 12% ten opzichte van FIT. ·         Voorspelde vermindering van sterfte door darmkanker: 8% ten opzichte van FIT.

De publicatie:

Willemijn de Klaver et al., ‘Clinical Validation of a Multitarget Fecal Immunochemical Test for Colorectal Cancer Screening. A Diagnostic Test Accuracy Study’, Annals of Internal Medicine 20-07-2021.

Dit onderzoek is gefinancierd door KWF Kankerbestrijding, de Maag Lever Darm Stichting, Health~Holland* en SU2C.

*Het samenwerkingsproject is medegefinancierd met PPS-toeslag die door Health~Holland, Topsector Life Sciences & Health, beschikbaar is gesteld ter stimulering van publiek-private samenwerkingen.

Meer informatie:

Darmkanker zo vroeg mogelijk opsporen
Darmkanker komt veel voor in Nederland (zie de website van IKNL), maar ziekte en sterfte door darmkanker kunnen worden verminderd door vroege opsporing. Er zijn dan meer behandelmogelijkheden en meestal volstaat een minder ingrijpende behandeling.

Daarom zijn in Nederland en veel andere landen bevolkingsonderzoeken naar darmkanker ingevoerd. Nederlanders tussen de 55 en 75 jaar ontvangen sinds 2014 om het jaar een uitnodiging om hieraan mee te doen. Zij doen dan thuis een ontlastingstest, de fecale immunochemische test (FIT). Deze FIT kan bloedspoortjes in de ontlasting opsporen die met het blote oog niet zichtbaar zijn.

Wanneer bij iemand bloed in de ontlasting wordt aangetoond, volgt een kijkonderzoek van de darm (coloscopie) om na te gaan of er inderdaad afwijkingen in de darm aanwezig zijn. Eventueel aanwezige poliepen worden, indien mogelijk, meteen verwijderd.

Nieuwe test vond meer hoog-risico voorlopers van darmkanker
Bij vroege opsporing van kanker door screening is het belangrijk dat de voordelen van screening duidelijk opwegen tegen nadelen, zoals een fout-positieve uitslag. Bij de darmkankerscreening valt deze balans in de evaluatie gunstig uit, en het Nederlandse bevolkingsonderzoek darmkanker is dan ook wereldwijd een voorbeeld. Maar er is natuurlijk altijd ruimte voor verbetering van de test.

De bestaande screeningstest is met name gericht op het ontdekken van darmkanker in een vroeg stadium en kan ook een hoog-risico voorstadium van darmkanker (gevorderde poliepen) opsporen.

Gebruikmakend van 1300 ontlastingsmonsters uit hun biobank hebben de onderzoekers de mtFIT vergeleken met de FIT. Daarbij bleek dat de mtFIT gevorderde poliepen beter kon vinden dan de FIT, terwijl het aantal fout-positieve uitslagen niet omhoog ging.

De mtFIT kijkt hiervoor in de ontlasting behalve naar het eiwit hemoglobine (onderdeel van bloed) namelijk nog naar twee andere eiwitten.

Vervolgstudie bij deelnemers aan het bevolkingsonderzoek
Voordat deze nieuwe test in een bevolkingsonderzoek gebruikt kan gaan worden, moet als eerste stap de effectiviteit ervan worden aangetoond in de praktijk van het landelijke bevolkingsonderzoek darmkanker. Daarom zal dit najaar een studie starten waarvoor 13.000 deelnemers van het bevolkingsonderzoek zullen worden uitgenodigd om naast de FIT ook de mtFIT te gebruiken. Hiermee willen de onderzoekers het bewijs vergaren dat de mtFIT ook in de praktijk beter is. Afhankelijk van de resultaten kan vervolgens beoordeeld worden of de nieuwe test inderdaad in het Bevolkingsonderzoek darmkanker kan worden ingevoerd.

Van duizenden eiwitten naar twee
De nieuwe test is het resultaat van een jarenlange wetenschappelijke zoektocht naar verdere verbetering van de darmkankerscreeningtest. In 2017 (ook gepubliceerd in Annals of Internal Medicine) hebben de onderzoekers uit duizenden eiwitten 29 eiwitten geïdentificeerd die veel meer voorkomen in ontlasting van mensen met darmkanker of gevorderde poliepen dan bij mensen met een schone darm. Vervolgens hebben ze tien van deze eiwitten nader onderzocht in de huidige studie. Dit heeft geresulteerd in de mtFIT met de twee extra eiwitten calprotectine en and serpin F2 (naast hemoglobine).

Waarom geen DNA-test?
Het onderzoeksteam heeft de afgelopen jaren niet alleen gekeken naar eiwitten, maar ook naar methoden waarmee DNA kan worden opgespoord in de ontlasting, of zelfs in bloed. In de Verenigde Staten is een DNA- gebaseerde ontlastingstest op de markt die een vergelijkbare effectiviteit heeft als de mtFIT.

Patholoog en onderzoeksleider Gerrit Meijer: ‘Deze DNA-test is echter niet geschikt voor het Nederlands bevolkingsonderzoek vanwege de grote hoeveelheden ontlasting die hiervoor nodig zijn. Daarnaast zijn er ook testen die in bloed kijken naar DNA afkomstig van de tumor. Voor screening zijn deze testen nog in een vroegere fase van ontwikkeling, ze zijn nog niet zo goed in het opsporen van vroege stadia van darmkanker en nog minder in het opsporen van gevorderde poliepen.’