Uitgebreide DNA-test van een tumor meestal maar één keer nodig

Eenmalig doormeten van het volledige tumor-DNA is vrijwel altijd voldoende om alle DNA-fouten te vinden die belangrijk zijn voor een behandeling. Juist de DNA-fouten die relevant zijn voor kiezen van een medicijn blijven namelijk opvallend stabiel in de tijd, ondanks behandeling met medicijnen. Dit ontdekten Nederlandse onderzoekers onder leiding van het Antoni van Leeuwenhoek. De publicatie staat 9 augustus in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Medicine.

Joris van de Haar et al, ‘Limited evolution of the actionable metastatic cancer genome under therapeutic pressure’, Nature Medicine 9 augustus 2021, DOI: 10.1038/s41591-021-01448-w

------
Kanker wordt veroorzaakt door DNA-fouten die zich gedurende het leven in onze cellen ophopen. De afgelopen jaren zijn er steeds meer medicijnen ontwikkeld die specifiek aangrijpen op de gevolgen van deze DNA-afwijkingen in de cel. Veel van deze behandeldoelwitten zijn echter heel zeldzaam, en worden daardoor nooit gevonden omdat het niet altijd voor de hand ligt er gericht naar te zoeken.

Een oplossing hiervoor is het doormeten van het volledige tumor-DNA, zodat alle fouten in één keer zichtbaar worden. Dit heet Whole Genome Sequencing (WGS), een diagnostische techniek die in de standaardzorg voor een aantal indicaties al wordt ingezet bij uitgezaaide kanker.

Er bestaat echter onduidelijkheid over de vraag hoe lang zo’n WGS-test ‘geldig’ is, en daarmee hoe vaak deze procedure herhaald dient te worden. Het is namelijk bekend dat tumoren hun DNA continu blijven veranderen om zich aan te passen aan gegeven behandelingen.

Onderzoekers, onder leiding van het Antoni van Leeuwenhoek, hebben nu ontdekt dat juist die afwijkingen die van belang zijn voor het kiezen van een behandeling, heel stabiel zijn, hoewel de rest van het tumor-DNA wel snel verandert. Dit zagen ze door het volledige DNA van tumoren van 231 patiënten in kaart te brengen op verschillende tijdstippen tijdens behandeling. 

 

Joris van de Haar, arts-onderzoeker in het Antoni van Leeuwenhoek: ‘DNA-fouten waarvoor geregistreerde medicijnen beschikbaar zijn bleven in 99% van de patiënten onveranderd gedurende de behandeling. Voor DNA-afwijkingen waarvoor experimentele studiebehandelingen beschikbaar zijn was dit bij 91% het geval.’

Voor een arts zal het dus in vrijwel alle gevallen voldoende zijn om slechts één keer het hele tumor-DNA te laten doormeten om alle behandelopties in beeld te krijgen. Het is bovendien zinvol om het tumor-DNA zo vroeg mogelijk in kaart te brengen, bijvoorbeeld al bij het vaststellen van uitgezaaide kanker, zodat samen met een patiënt alle mogelijke opties meteen besproken kunnen worden. Op die manier worden geen kansen gemist. 

Onderzoeksleider Emile Voest, internist-oncoloog in het Antoni van Leeuwenhoek: ‘Ook met het oog op de kosten van een WGS-test is het belangrijk om te weten dat één test vrijwel altijd voldoende zal zijn.’

Een WGS-test wordt nu nog alleen voor speciale indicaties vergoed vanuit de basiszorgverzekering, met name voor patiënten met uitgezaaide kanker bij wie de primaire tumor niet gevonden kan worden. De onderzoekers pleiten er op basis van dit nieuwe onderzoek voor om deze test beschikbaar te stellen voor alle patiënten met uitgezaaide kanker.

Het onderzoek
Voor dit onderzoek zijn WGS-data en klinische data van 231 patiënten met uitgezaaide kanker vergeleken. Op twee (in een klein aantal gevallen drie of vier) momenten (tussen drie en negen maanden) is een biopt van hun uitzaaiing genomen en geanalyseerd.

De WGS-test
De WGS-test die in Nederland wordt gebruikt is ontwikkeld in samenwerking met Hartwig Medical Foundation. De zogenoemde WIDE-studie, een samenwerking tussen pathologie en kliniek in het Antoni van Leeuwenhoek en Hartwig Medical Foundation, heeft de afgelopen twee jaar bovendien laten zien dat de techniek in de standaard diagnostiek van het Antoni van Leeuwenhoek kan worden geïntegreerd.

Dit onderzoek is financieel ondersteund door Oncode Institute en de Josephine Nefkens Stichting.  Onderzoek in het Nederlands Kanker Instituut, het onderzoeksinstituut van het Antoni van Leeuwenhoek, wordt structureel mogelijk gemaakt door KWF en het Ministerie van VWS.

Lees ook:

• Whole genome sequencing: toekomst van de kankerdiagnostiek?
• Volledige DNA-analyse helpt patholoog diagnosticeren
• DNA-landkaart uitgezaaide kanker geeft aanknopingspunten voor behandelingen

Meer informatie over ons onderzoek:

• Onderzoeksgroep van Emile Voest in Antoni van Leeuwenhoek en Oncode
• Onderzoeksgroep Lodewyk Wessels in Antoni van Leeuwenhoek en Oncode
• Onderzoeksthema ‘Precision Oncology’ Antoni van Leeuwenhoek