Wachtkamers vol leed: patiënten moeten steeds langer op behandeling wachten | Gabe Sonke in de Telegraaf

Waar oncologen zich al maanden zorgen over maken blijkt werkelijkheid geworden: voor het eerst in dertig jaar zijn er minder kankerdiagnoses gesteld. En dat is slecht nieuws, want dat betekent niet dat er minder mensen kanker hebben; ze worden alleen niet gezien. ’Alle ballen op corona’, leek het motto tijdens de eerste maanden van de crisis. De gevolgen daarvan worden nu langzaam maar zeker pijnlijk duidelijk.

’Dit gaat ons niet nog eens gebeuren’, riepen alle ziekenhuizen in koor na de eerste coronagolf. Bijna alle planbare zorg kwam stil te liggen door de druk van Covid-19: een nachtmerrie voor de zorgaanbieders. Bij een volgende golf móét de zorg voor minstens tachtig procent doorgang vinden, werd de afspraak.

Dat streefgetal blijkt lang niet altijd gehaald. Zo kende het Erasmus MC momenten dat ze toch nog met zo’n veertig procent moesten afschalen, vertelt woordvoerster Mariël Croon. De algemene norm daarbij was dat de kritiek planbare zorg, die normaal gesproken binnen zes weken moet plaatsvinden, door bleef gaan, evenals de (semi-)acute zorg. Maar ook dat is niet altijd gelukt. „Dat betekent niet per se dat je die grens van zes weken overschrijdt, maar een hartoperatie of een operatie voor kanker wil je natuurlijk helemaal niet uitstellen, zelfs al is het een weekje. Dat is voor de patiënt heel heftig.”

Spoedoperaties

Het goede nieuws is dat het er – wat betreft uitgestelde zorg – tijdens de tweede golf toch een behoorlijk stuk positiever uitziet dan in de eerste golf, blijkt uit analyse van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Zo geven vrijwel alle ziekenhuizen half januari aan nog alle (semi-)acute zorg te kunnen leveren, zoals spoedoperaties, zorg voor onze hart- en vaatpatiënten en verloskundige zorg. Ongeveer twee derde geeft aan alle kritiek planbare zorg te kunnen leveren. Denk hierbij aan ingrepen in relatie tot kanker en bepaalde behandelingen binnen de GGZ.

"Die mensen hebben vaak heel veel pijn"

Maar daarmee is de druk nog lang niet van de ketel: 42 procent van de ziekenhuizen geeft aan helemaal geen reguliere planbare zorg te kunnen leveren. De overige 58 procent kan dit slechts deels leveren. „Dat zijn niet levensbedreigende ziekten, maar wel operaties die heel veel impact kunnen hebben op de kwaliteit van leven, zoals een nieuwe knie of heup. Die mensen hebben vaak heel veel pijn. Sommigen kunnen het huis niet meer uit, niet meer wandelen of zelfs bewegen”, meent Croon.

„Maar je ziet wel, zodra er ook maar iets aan ruimte komt, dat de ziekenhuizen er alles aan doen om de uitgestelde zorg zo snel mogelijk weer op te pakken.” Dat blijkt ook uit het feit dat het aantal patiëntencontacten in december per week zelfs iets hoger lag dan in dezelfde maand in 2018 en 2019.

Diagnoses

Wat wel behoorlijk is achtergebleven in de coronatijd, is het aantal diagnoses. Neem de kankerdiagnoses: voor het eerst in dertig jaar tijd is dat aantal gedaald. „Dat bevestigt de zorgen die we vorig jaar al hadden. Het goede nieuws is dat we sinds de eerste coronagolf al weer een stuk hebben ingelopen, maar voor een aantal tumorsoorten geldt nog steeds een achterstand in het aantal diagnoses”, vertelt internist-oncoloog Gabe Sonke van het in kanker gespecialiseerde Antoni van Leeuwenhoek (AvL). De data waaraan hij refereert komen echter uit 2020, maar sinds december zitten we weer in een nieuwe, strenge lockdown, waar we nog steeds middenin zitten. „De zorgen dat het aantal gemiste diagnoses nu toeneemt hebben we zeker.”

Ondertussen werden bevolkingsonderzoeken stilgelegd of werd de periode tussen twee uitnodigingen tijdelijk verlengd. Het bevestigt de cijfers die het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) deelt: bij borstkanker, darmkanker en prostaatkanker was de daling in het aantal diagnoses het sterkst. De grootste zorgen van de internist-oncoloog liggen echter bij de mensen die zelf klachten ervaren en (te) laat naar de huisarts gaan. „Of bevolkingsonderzoek een maand eerder of later is maakt niet heel veel uit.”

"Bij klachten niet wachten, maar gewoon komen"

En die gevolgen zijn voor Sonke inmiddels ook zichtbaar op de werkvloer. „Mijn ervaring is dat mensen soms met grotere tumoren komen dan we gewend zijn. Dan moet je een andere of uitgebreidere behandeling geven en dat willen we natuurlijk voorkomen. Wat de uiteindelijke uitkomsten daarvan zullen zijn, weten we nu nog niet, maar de kans dat een behandeling niet of onvoldoende werkt, wordt zo wel groter.”

Dat mensen de zorg niet willen belasten of bang zijn om besmet te raken met corona, vindt Sonke geen goed excuus om niet met de huisarts te bellen. „Het risico van te laat gediagnosticeerd worden is vele malen groter. Het belangrijkste is dat mensen in beeld zijn. Vervolgens is het aan de huisarts om te beoordelen of het nodig is om je door te sturen naar een medisch specialist. Dus bij klachten niet wachten, maar gewoon komen.”