Immuuntherapie op maat neemt een spannende afslag

Artsen tasten nog grotendeels in het duister als het gaat om wie wel en niet op immuuntherapie reageert. Dit type behandeling geeft het afweersysteem van kankerpatiënten een duw in de rug. Bij sommige mensen werkt het spectaculair goed, bij anderen niet. Wetenschappers storten zich dan ook massaal op de vragen: hoe kan dit, en hoe kunnen we meer mensen succesvol behandelen?

Stress remt afweer

Dat de onderzoeksgroepen van Lonneke van de Poll en Christian Blank van het Nederlands Kanker Instituut nu stress onder de loep nemen is allesbehalve een wilde gok. “Biologisch gezien kun je best verklaren dat stress je reactie op immuuntherapie kan beïnvloeden, aangezien deze behandeling nauw samenwerkt met je lichaam,” zegt Van de Poll.

Stress doet van alles met je lichaam. Het remt bijvoorbeeld je afweersysteem, dat je nodig hebt voor immuuntherapie. In zowel cellen als dieren hebben wetenschappers verbanden ontdekt tussen stress en het afweersysteem. Zo blijken muizen met stress minder goed te reageren op immuuntherapie.

Minder goed opgeruimd

De onderzoekers doken nog eens in de gegevens en lichaamsmaterialen die ze verzameld hadden in de PRADO-studie. Die onderzocht bij patiënten met een melanoom (een vorm van huidkanker) het effect van immuuntherapie voorafgaand aan de operatie. Van de 88 patiënten gaven 28 aan dat ze buitengewoon veel stress ervoeren voorafgaand aan de behandeling. Wat bleek? “Deze patiënten reageerden inderdaad minder goed op de therapie”, concludeert Blank. “De tumor werd bij hen minder goed opgeruimd. De ziekte kwam in de twee jaar daarna dan ook vaker terug dan bij de andere patiënten, bij 26 procent versus 9 procent.” 

Bètablokkers

“Dit verband sluit naadloos aan op een onderbuikgevoel dat veel artsen al hadden”, vertelt Van de Poll. “Oncologen die wij hierover spreken verbaast het dus niets. Maar we zijn wel de eersten die dit zo duidelijk laten zien bij patiënten.” Blank: “We weten nog niet of de stress ook echt de oorzaak van dit verschil is, maar we hebben in onze analyses alles uit de kast gehaald om andere oorzaken uit te sluiten.”

Interessant genoeg, laat een recent verschenen internationale studie zien dat patiënten met een melanoom die voor hun hart bètablokkers gebruiken beter reageren op immuuntherapie. Dit is alleen het geval als ze bètablokkers gebruiken die ook op immuuncellen kunnen werken. Het was weliswaar geen onderzoek naar stress, maar bètablokkers remmen stress-receptoren. Dus de uitkomst is een heel relevante hint voor hoe de onderzoekers van het Nederlands Kanker Instituut hun zoektocht verder sturen.

Chronische stress

“Eerst hopen we onze vinding te bevestigen in een grotere studie”, zegt Blank. Dat doen ze binnen de internationale NADINA-studie die hij vanuit het Antoni van Leeuwenhoek opstartte. “We hebben ook plannen om een onderzoek op te zetten met patiënten om te ontdekken of het verminderen van stress effect heeft op de resultaten van immuuntherapie. We denken nu aan bètablokkers.”

“Maar ook mindfulness-training of beweegtherapie zijn mogelijk, omdat deze methoden hun effectiviteit hebben bewezen in het verminderen van stress ,” vult Van de Poll aan

“We weten nog niet precies welk soort stress de onderzochte patiënten hadden”, benadrukt ze. “Waren ze chronisch gestrest, of alleen rondom de diagnose? Dat maakt uit voor hoe je het aanpakt. Ook is het nog onduidelijk wat er in het lichaam precies gebeurt op het niveau van moleculen.”

Iets te pakken

Genoeg openstaande vragen dus, die hopelijk snel opgepakt gaan worden. Hoe gaat Blank in de tussentijd om met vragen van patiënten? “We weten dus nog niet precies hoe het zit. Maar als patiënten toch graag al iets willen doen, adviseer ik hen om bijvoorbeeld ontspanningsoefeningen te doen of te gaan bewegen.”

“Ik denk echt dat we hier iets te pakken hebben”, zegt Van de Poll, wiens onderzoeksgroep zich richt op de kwaliteit van leven van kankerpatiënten. “We horen vaak van patiënten dat artsen te weinig aandacht hebben voor hun emotionele welbevinden, terwijl dit voor patiënten zo belangrijk is. Wie weet brengt ons onderzoek daar verandering in.”

Meer weten

• De wetenschappelijke publicatie
• Wat is immuuntherapie
• De onderzoeksgroepen van Lonneke van de Poll en Christian Blank