‘De tumoren waren weg. Geen toeval’ | Myriam Chalabi in AD

Bron: Algemeen Dagblad (AD)

Als Myriam Chalabi, internist-oncoloog bij het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam, haar onderzoek met immuuntherapie in Parijs toelicht op het ESMO Congres (European Society for Medical Oncology) gebeurt er iets ongebruikelijks. Als een staafdiagram in beeld verschijnt en haar vakcollega’s de resultaten zien, volgt er een staande ovatie. „Ik was nog niet eens op de helft van mijn presentatie. Het was een super bijzonder moment.” De staafdiagram liet geen enkele ruimte voor twijfel. De staven die per patiënt de toe- of afname van de tumor aangaven, liepen allemaal naar beneden, in 98 procent van de gevallen tot bijna 100. „Bijna alle tumoren waren verdwenen na de behandeling met immunotherapie voorafgaand aan een operatie. Deze vorm van therapie schakelt het eigen afweersysteem in om tumorcellen te vernietigen. Tijdens het onderzoek ga je dingen een beetje zien als vanzelfsprekend, terwijl dat natuurlijk helemaal niet zo is. De reactie in de zaal gaf aan hoe bijzonder de uitkomst was.”

Bovendien verdwenen de tumoren niet alleen na slechts een paar behandelingen - geen van de patiënten in haar studie kreeg de ziekte binnen drie jaar terug. Daarmee werd de effectiviteit en het potentieel van haar behandelingen extra onderstreept. Overlevingsanalyse met zogeheten Kaplan-Meyer-curves toonde dat ook aan. „Zo’n grafiek begint met een vlakke lijn, maar als mensen de ziekte terugkrijgen, krijg je een knik in de curve. Maar niet bij ons: over drie jaar bleef de streep kaarsrecht. En als je dan bedenkt dat wij zo veel mogelijk selecteren op patiënten met een hoog risico tumor, met hoog risico op uitzaaiingen, dan verwacht je dat tussen de 20 en de 40 procent van de patiënten binnen drie jaar de ziekte terugkrijgt. Maar het was nul”, zegt Chalabi over de uitkomsten van haar NICHE-2 onderzoek.

Goede resultaat

NICHE-1 leverde in 2020 al het eerste goede resultaat op bij twintig patiënten. Zij hadden de zogeheten MSI-variant, microsatelliet-in stabiele darmkanker. MSI-tumoren reageren het best op voorbehandeling met immuuntherapie. Van alle patiënten met niet-uitgezaaide darmkanker heeft 15 procent deze MSI-vorm met buitengewoon veel mutaties. „Alle twintig hadden na vier, vijf weken baat bij de behandeling met immuuntherapie. De tumoren waren helemaal of bijna helemaal verdwenen. Zoiets hadden we nooit eerder gezien. Na een tijdje weet je dat dat geen toeval is”, zegt Chalabi. Vervolgonderzoek leidde tot NICHE-2. Hoe staat het nu met het onderzoek? „Dat is uitgegroeid tot een platform-studie, met elke keer nieuwe, aparte studies. Met andere behandelingen, verschillende soorten immuuntherapie en tijdsduur. Met ook verschillende patiëntengroepen”, legt de internist-oncoloog uit. „We gaan naar NICHE-7, NICHE-8.”

Melanoom

In de strijd tegen melanoom (huidkanker) is door Chalabi’s collega Christian Blank al uitvoerig de kracht aangetoond van immuuntherapie. Zo goed, dat de methode is ingevoerd als standaardbehandeling. „We zien dat bij MSI-darmkanker immuuntherapie nog vele malen beter werkt dan bij melanoom. Helaas is dat nog niet de standaardbehandeling.” Waarom niet? „Dat duurt nog even. Wij hebben onze behandeling niet ter controle afgezet tegen de huidige standaardbehandeling, een operatie met nadien chemotherapie. Die werkt maar bij 7 procent van de gevallen, terwijl wij vooraf met immuuntherapie een score hebben van 98 procent. Op basis daarvan kon ik het voor mezelf niet maken om patiënten in een onderzoek op toevalsbasis aan te wijzen voor het traject met chemotherapie. Critici zullen zeggen dat ik dat toch had moeten doen, omdat dat de enige vergelijking is. Maar ik sta er nog steeds achter dat we dat niet hebben gedaan.” Voor de vergelijking doet Chalabi nu een beroep op een studie met chemotherapie in het Verenigd Koninkrijk. „Verder overleggen we in Nederland met zorgverzekeraars, het Zorginstituut, en op Europees niveau met de EMA of we onze behandeling toch kunnen bestempelen als standaardzorg. Ik hoop dat we komend jaar resultaat zullen boeken want de benodigde data zijn er, ook van andere studies. Patiënten hoeven geen chemotherapie te ondergaan. Onze behandeling geneest mensen, duurt maar vier weken. Daarna kunnen zij weer sneller meedoen in de maatschappij. De patiënt, de samenleving en de zorgverzekeraars hebben er baat bij. Er zijn minder kosten. Wat mij betreft wordt onze behandeling morgen al standaardzorg. Ik heb nul twijfels over het onderzoek.”

Andere kankervormen

Is het onderzoek ook van nut voor de behandeling van andere vormen van kanker? „MSI-tumoren zie je bij vrijwel alle soorten kanker, zo ook bij slokdarm-maagkanker, bij dunne darmkanker, baarmoederkanker. Alleen in verschillende percentages. Ook voor deze patiënten hebben we nu de mogelijkheid van immuuntherapie in studieverband.” Er moet nog worden onderzocht welke behandeling het beste werkt voor een tweede type darmkanker met zogenoemde microsatelliet stabiele (MSS) tumoren. Een ruime meerderheid van de patiënten met niet-uitgezaaide darmkanker lijdt aan deze variant die veel minder goed reageert op immuuntherapie. Toch blijkt uit een substudie dat 25 procent van deze groep er ook goed op reageert. „Op dit terrein zullen we meer moeten bewijzen. Ook zijn er nieuwe veelbelovende combinaties immuuntherapie die mogelijk nog beter werken bij deze groep patiënten. We gebruiken bijvoorbeeld in een nieuwe studie relatief nieuwe checkpointremmers, die ook aanslaan bij mensen met uitzaaiingen van tumoren die tot nu toe geen baat hadden bij immuuntherapie. We hebben nu een aantal patiënten met prostaatkanker, spierkanker, baarmoederkanker en borstkanker behandeld. Deze studie doen we in overleg met de betrokken specialisten om wel of geen immuuntherapie te doen. Met dit voorbehoud wil ik voorkomen dat straks iedereen die dit leest denkt: ik heb dit ook, waarom kan ik geen immuuntherapie krijgen? We zullen met kleine stappen moeten onderzoeken wat immuuntherapie bij verschillende kankersoorten doet. Bij een bepaald type borstkanker is er al bewijs dat het werkt. Ik verwacht dat we dit jaar de eerste resultaten van deze studie bekend kunnen maken.”

Samenwerking

Ze heeft haar eigen onderzoek, is interdisciplinair bezig, brengt haar onderzoek onder de aandacht, wil er een standaardbehandeling uitslepen. „Ik zou soms willen dat een dag meer uren had. Maar ik heb een fantastisch team. Het idee van immuuntherapie voor de operatie is voor een groot deel ook hier ontstaan, in het Nederlands Kanker Instituut. Met Ton Schumacher, groepsleider kankerimmunologie bij het NKI, en collega’s als Christian Blank. Het is natuurlijk bijzonder dat wij zo veel van dit soort studies hebben in het AVL. Het zou heel lastig zijn dit onderzoek elders te doen.”