Wachten met operatie slokdarmkanker lijkt veilig als voorbehandeling succes had

Patiënten met slokdarmkanker die goed reageren op chemotherapie en bestraling, hoeven waarschijnlijk niet meteen na die behandeling te worden geopereerd aan hun slokdarm. Het lijkt effectief en veilig om – onder goede monitoring – af te wachten hoe de tumor zich ontwikkelt. Dat blijkt uit de SANO-studie, een onderzoek dat onder leiding van het Erasmus MC werd uitgevoerd in samenwerking met elf Nederlandse ziekenhuizen, waaronder het Antoni van Leeuwenhoek.

De standaard behandeling bij operabele slokdarmkanker is nu dat de patiënt eerst een intensieve voorbehandeling met chemo-radiotherapie krijgt, gevolgd door een operatie waarbij de slokdarm grotendeels wordt verwijderd. 

‘Dat is een ingrijpende operatie waarbij een buismaag wordt aangelegd. We maken dan een nieuwe slokdarm van weefsel uit de maag. Complicaties komen vaak voor en de ingreep heeft een grote impact op de kwaliteit van leven van de patiënt’, schetst oncologisch chirurg in opleiding Berend van der Wilk (Erasmus MC).  

Bij een op de vier patiënten die zo’n slokdarmresectie ondergaan, wordt in de verwijderde slokdarm geen tumorweefsel meer gevonden. Deze patiënten reageren klaarblijkelijk uitstekend op de voorbehandeling met chemo-radiotherapie. Een complete respons, heet dat in vaktaal. 

Opereren of afwachten?

Deze bevinding riep de vraag op of alle patiënten wel zo’n slokdarmresectie nodig hebben, of dat de operatie – op zijn minst voorlopig – achterwege kan blijven als de patiënt nauwlettend wordt gemonitord.

Om deze vraag te beantwoorden werd onder leiding van het Erasmus MC samen met het AVL en tien andere ziekenhuizen de SANO-studie opgezet. Slokdarmkankerpatiënten kregen 6 én 12 weken na hun voorbehandeling een minutieuze controle, bestaande uit een endoscopie, een echo en een PET-CT-scan.  

Bij 309 patiënten werd tijdens dat vervolgonderzoek géén tumorweefsel meer gevonden. Zij werden ingedeeld in twee groepen: één groep kreeg direct een operatie, één groep kwam in de ‘actieve surveillance groep’ en werd elke drie maanden gecontroleerd. Beide groepen werden minstens twee jaar lang gevolgd. 

Na twee jaar bleek de overleving in beide groepen nagenoeg gelijk. Bij bijna de helft van de mensen in de actieve surveillance groep was alsnog een operatie nodig. Bij hen bleek het geslonken tumorweefsel niet zichtbaar op die eerste scans, maar openbaarde de tumor zich later wel. Die uitgestelde operatie bleek niet gecompliceerder of risicovoller dan de operatie direct na de chemo-radiotherapie. 

Johanna van Sandick, oncologisch chirurg in het AVL: "De SANO studie is een belangrijke mijlpaal in onze ambitie om onnodige slokdarmoperaties te voorkomen. Onnodig omdat de voorbehandeling zo effectief was dat er mogelijk sprake is van genezing zonder operatie. Of, onnodig omdat er kort na de voorbehandeling uitzaaiingen gezien worden."

Impact op patiënten

Volgens de onderzoekers lijkt het dus veilig en effectief om de slokdarmverwijdering na een succesvolle voorbehandeling met chemo-radiotherapie op zijn minst uit te stellen. Maar zij houden nog slagen om de arm. Vervolgonderzoek is daarom enkele jaren geleden al gestart. De definitieve conclusie over de overleving bij beide behandelopties kan pas vijf jaar na de start van de studie worden getrokken, wat in juni 2026 zal zijn.

Ook wordt er nog onderzoek gedaan naar de kosteneffectiviteit en kwaliteit van leven. Alle 309 patiënten hebben vragenlijsten ontvangen. Uit voorlopige resultaten blijkt dat de actieve surveillance groep op korte termijn een betere kwaliteit van leven rapporteert. Tegelijkertijd is bekend dat patiënten met een buismaag hier na verloop van tijd aan wennen. De vragenlijsten moeten nog verder worden geanalyseerd om hier een definitieve conclusie over te kunnen trekken.

Of direct na de chemo-radiotherapie opereren of afwachten de beste keuze is, zal uiteindelijk afhangen van de patiënt zelf. Sommige mensen kiezen ervoor hun slokdarm te laten verwijderen om zekerheid te hebben dat de tumor weg is, terwijl anderen een onnodige operatie willen voorkomen en liever eerst afwachten om hun kwaliteit van leven te behouden. Dit is een persoonlijke keuze die per patiënt verschillend is.

Van Sandick: “De SANO-studie biedt belangrijke inzichten in hoe we patiënten na een succesvolle voorbehandeling beter kunnen begeleiden. Dit onderzoek biedt een alternatieve benadering voor patiënten die mogelijk niet meteen een zware operatie nodig hebben. We kunnen ze nu de optie geven om af te wachten, onder strikte controle, en daarmee hun kwaliteit van leven mogelijk te verbeteren.”